بورس کالا، بازار منسجمی است, که تعداد زیادی از عرضه‌کنندگان، کالای خود را عرضه می‌کنند. در این بازار، کالای مربوطه پس از بررسی های کارشناسی و قیمت‌گذاری توسط کارشناسان بورس کالا، به خریداران عرضه می‌شود.
در این بازار معمولاً کالاهای خام و فرآوری نشده مانند برنج، پنبه، گندم، برنج و فلزات… داد و ستد میشوند. یکی از مزایای این بازار، حضور نهاد های نظارتی و تنظیم‌کننده بازار است که تمامی تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و تجار کالا با حضور این نهادها، از مزایای قوانین و مقررات حاکم بر بورس برخوردار میشوند.
تاریخچه بورس کالا ایران
اولین سازمان بورس کالای ایران در شهریور سال ۱۳۸۲ و تحت عنوان بورس فلزات شروع به کار کرد و یک سال بعد نیز بورس کالای کشاورزی راه‌اندازی شد. وظیفه راه‌اندازی سازمان بورس کالای ایران بر عهده شورای عالی بورس گذاشته شد و این شورا در جهت محقق کردن اهداف سوم و چهارم توسعه، شروع به راه‌اندازی بورس کالای ایران کرد.
بورس کالا در ایران
در راستای تحقق اهداف برنامه سوم و چهارم توسعه که مطابق با آن‌ها شورای عالی بورس موظف به راه‌اندازی و گسترش بورس‌های کالایی در ایران شناخته شده بود، بورس فلزات در شهریور ۱۳۸۲ (نخستین بورس کالایی در ایران) و بورس کالای کشاورزی در شهریور ۱۳۸۳ آغاز به فعالیت کردند. بر مبنای قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران و با تصویب شورای عالی بورس، شرکت بورس کالای ایران در آذر ۱۳۸۵ با درهم آمیختن بورس فلزات و بورس کالای کشاورزی تشکیل شد و پس از پذیره‌نویسی و برگزاری مجمع عمومی، از مهر ۱۳۸۶ کار خود را زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار آغاز کرد. گفتنی است ارکان شرکت بورس کالای ایران هم اکنون شامل «مجمع عمومی»، «هیئت مدیره»، «مدیرعامل»، «بازرس/حسابرس» می‌شود.
انواع بورس کالا
شرکت بورس کالا، خود از بازارهای متفاوتی تشکیل شده است. به عنوان مثال در یک بازار شاهد معاملات فلزات هستیم، در یک بازار شاهد معاملات گواهی تمام سکه بهار آزادی. نمودار زیر بورس کالا و تمام بازار های بورس کالا را نشان می دهد.
1. بازار فیزیکی بورس کالا
همان طور که از نام این بازار پیداست، درآن محصولات فیزیکی که عرضه بورس کالا هستند، معامله می شود. در این بازار، محصولات مهم و مختلفی مانند انواع محصولات پتروشیمی، فرآورده‌های نفتی، محصولات کشاورزی و همین‌طور انواع محصولات صنعتی و معدنی دادوستد می‌شود. این بازار یکی از بزرگ ترین بازارهای بورس کالا است که قوانین اختصاصی خود را دارد و ازنظر ارسال محصول مشابه بازار سنتی است. البته این معامله تحت شرایط ویژه‌ای صورت می‌گیرد و حالت مزایده‌ای دارد.
فروشنده یک قیمت برای عرضه محصول اعلام می‌کند و متقاضیان آن، باتوجه به حجم و عرضه قیمت‌های مختلفی را که برابر با قیمت فروشنده و یا بالاتر از قیمت پیشنهادی فروشنده است به او پیشنهاد می‌کنند که در مرحله آخر، محصول به بالاترین قیمت پیشنهادی فروخته می‌شود. همچنین محصولات این بازار قابل معامله در بازار هدف داخلی و خارجی است. ازنظر انواع قرارداد نیز در این بازار، ۳ نوع قرارداد با نام‌های نقدی، نسیه و سلف منعقد میشوند که در ادامه مطلب، هر یک از این قراردادهای بازار فیزیکی را توضیح داده‌ایم.
2. بازار فرعی بورس کالا
محصولاتی که به دلایل مختلف ازجمله تأیید کیفیت توسط متقاضی به مراجعه حضوری نیاز دارند یا اینکه عرضه آن‌ها تداوم ندارد یا به هر دلیل دیگری نمی‌توانند در بازار فیزیکی حضورداشته باشند، در بازار دیگری تحت عنوان بازار فرعی دادوستد میشوند. محصولات این بازار نیز عبارت‌اند از محصولات پتروشیمی، کشاورزی، معدنی، پلیمر و صنعتی و … که قابل‌عرضه در معاملات داخلی و خارجی هستند. بنابراین در این بازار، عرضه‌کنندگان بیشتری می‌توانند حضور پیدا کنند و محصولات خود را به فروش برسانند.
3.بازار مالی بورس کالا
این بازار جهت جذب سرمایه گذاران بیشتر و فراگیر تر شدن بورس کالا تأسیس شده است و شامل ۳ زیرمجموعه با نام‌های گواهی صندوق سرمایه‌گذاری کالایی ، سپرده کالایی و قرارداد سلف موازی استاندارد است.
- گواهی سپرده کالایی
در این نوع بازار مالی، مقداری کالا به بخش انبار سپرده‌شده و انباردار یک قبض برای کالا صادر می‌کند که این قبض پشتوانه آن است. البته این قبض در صورتی صادر می‌شود که مسئول انبار، کیفیت محصولات را تأیید کرده باشد. این قبض از طریق افراد متقاضی حضور در بازار مالی بورس کالا، در اتاق پایاپای سپرده‌شده و افراد از طریق آن می‌توانند گواهی سپرده کالایی را دریافت کرده و دادوستد محصولات خود را آغاز کنند.
در واقع گواهی سپرده کالایی، برای خرید و فروش یک محصول قبل از تحویل آن است، شما می توانید گواهی سکه را خرید کرده و قبل از تحویل هم در تابلوی معاملات آن را بفروشید.
درحال حاضر نخود، زعفران، سکه طلا، سیمان، زیره و برخی محصولات فلزی دارای گواهی سپرده کالایی می باشند.
- صندوق سرمایه‌گذاری کالایی
در این نوع بازار مالی، هزینه‌های اضافی مربوط به انبارداری و حمل‌ونقل حذف‌شده و سرمایه‌گذاران می‌توانند به‌جای خرید محصول، صندوق آن را خریداری کنند. درواقع، صندوق سرمایه‌گذاری کالایی بر روی کالای خاصی که منظور تشکیل آن بوده سرمایه‌گذاری کرده و سایر افراد متقاضی جهت سرمایه‌گذاری بر روی این کالا می‌توانند واحدهای صندوق را خریداری کنند.
درحال حاضر دو نوع صندوق کالایی مبتنی بر طلا و زعفران در بازار بورس فعال هستند.
- قرارداد سلف موازی استاندارد
در این نوع قرارداد، عرضه کننده محصول می‌تواند مبلغ کالایی را که فروخته است پیش از تحویل آن دریافت کند. این قرارداد شبیه قرارداد سلف است که در قسمت انواع قرارداد بورس توضیح خواهیم داد. البته ازنظر داشتن بازار ثانویه، شباهتی به قرارداد سلف ندارد و تنها کلیات آن شبیه این قرارداد است.
4. بازار مشتقه بورس کالا
هدف از تأسیس بازار مشتقه سازمان بورس کالا، مدیریت ریسک قیمت و بهره مندی از اهرم و هم چنین تضمین معاملات است. نحوه فعالیت این بازار این‌گونه است که یک دارایی خاص عرضه‌شده و بر روی آن، قراردادهایی تنظیم می‌شود. منظور از دارایی خاص نیز هر محصولی می‌تواند باشد.
از محصولات غذایی مانند زعفران و پسته گرفته تا انواع محصولات پتروشیمی و فلزات گران‌بها قابل معرفی به‌عنوان دارایی پایه هستند. بنابراین در این بازار، سرمایه‌گذاران بی‌شماری حضور یافته و حتی سرمایه‌گذاران خرد نیز امکان فعالیت دارند. همچنین در این بازار بورس کالا، ۲ مدل قرارداد با نام‌های قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله منعقد می‌شود که این قراردادهای معاملاتی را در ادامه توضیح داده‌ایم.درحال حاضر پسته، زعفران، سکه طلا، نقره، زیره و برخی محصولات فلزی در بازار مشتقه بورس کالا حضور دارند.
تاریخچه بورس کالا ایران
اولین سازمان بورس کالای ایران در شهریور سال ۱۳۸۲ و تحت عنوان بورس فلزات شروع به کار کرد و یک سال بعد نیز بورس کالای کشاورزی راه‌اندازی شد. وظیفه راه‌اندازی سازمان بورس کالای ایران بر عهده شورای عالی بورس گذاشته شد و این شورا در جهت محقق کردن اهداف سوم و چهارم توسعه، شروع به راه‌اندازی بورس کالای ایران کرد.
بورس کالا در ایران
در راستای تحقق اهداف برنامه سوم و چهارم توسعه که مطابق با آن‌ها شورای عالی بورس موظف به راه‌اندازی و گسترش بورس‌های کالایی در ایران شناخته شده بود، بورس فلزات در شهریور ۱۳۸۲ (نخستین بورس کالایی در ایران) و بورس کالای کشاورزی در شهریور ۱۳۸۳ آغاز به فعالیت کردند. بر مبنای قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران و با تصویب شورای عالی بورس، شرکت بورس کالای ایران در آذر ۱۳۸۵ با درهم آمیختن بورس فلزات و بورس کالای کشاورزی تشکیل شد و پس از پذیره‌نویسی و برگزاری مجمع عمومی، از مهر ۱۳۸۶ کار خود را زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار آغاز کرد. گفتنی است ارکان شرکت بورس کالای ایران هم اکنون شامل «مجمع عمومی»، «هیئت مدیره»، «مدیرعامل»، «بازرس/حسابرس» می‌شود.
انواع بورس کالا
شرکت بورس کالا، خود از بازارهای متفاوتی تشکیل شده است. به عنوان مثال در یک بازار شاهد معاملات فلزات هستیم، در یک بازار شاهد معاملات گواهی تمام سکه بهار آزادی. نمودار زیر بورس کالا و تمام بازار های بورس کالا را نشان می دهد.
1. بازار فیزیکی بورس کالا
همان طور که از نام این بازار پیداست، درآن محصولات فیزیکی که عرضه بورس کالا هستند، معامله می شود. در این بازار، محصولات مهم و مختلفی مانند انواع محصولات پتروشیمی، فرآورده‌های نفتی، محصولات کشاورزی و همین‌طور انواع محصولات صنعتی و معدنی دادوستد می‌شود. این بازار یکی از بزرگ ترین بازارهای بورس کالا است که قوانین اختصاصی خود را دارد و ازنظر ارسال محصول مشابه بازار سنتی است. البته این معامله تحت شرایط ویژه‌ای صورت می‌گیرد و حالت مزایده‌ای دارد.
فروشنده یک قیمت برای عرضه محصول اعلام می‌کند و متقاضیان آن، باتوجه به حجم و عرضه قیمت‌های مختلفی را که برابر با قیمت فروشنده و یا بالاتر از قیمت پیشنهادی فروشنده است به او پیشنهاد می‌کنند که در مرحله آخر، محصول به بالاترین قیمت پیشنهادی فروخته می‌شود. همچنین محصولات این بازار قابل معامله در بازار هدف داخلی و خارجی است. ازنظر انواع قرارداد نیز در این بازار، ۳ نوع قرارداد با نام‌های نقدی، نسیه و سلف منعقد میشوند که در ادامه مطلب، هر یک از این قراردادهای بازار فیزیکی را توضیح داده‌ایم.
2. بازار فرعی بورس کالا
محصولاتی که به دلایل مختلف ازجمله تأیید کیفیت توسط متقاضی به مراجعه حضوری نیاز دارند یا اینکه عرضه آن‌ها تداوم ندارد یا به هر دلیل دیگری نمی‌توانند در بازار فیزیکی حضورداشته باشند، در بازار دیگری تحت عنوان بازار فرعی دادوستد میشوند. محصولات این بازار نیز عبارت‌اند از محصولات پتروشیمی، کشاورزی، معدنی، پلیمر و صنعتی و … که قابل‌عرضه در معاملات داخلی و خارجی هستند. بنابراین در این بازار، عرضه‌کنندگان بیشتری می‌توانند حضور پیدا کنند و محصولات خود را به فروش برسانند.
3.بازار مالی بورس کالا
این بازار جهت جذب سرمایه گذاران بیشتر و فراگیر تر شدن بورس کالا تأسیس شده است و شامل ۳ زیرمجموعه با نام‌های گواهی صندوق سرمایه‌گذاری کالایی ، سپرده کالایی و قرارداد سلف موازی استاندارد است.
- گواهی سپرده کالایی
در این نوع بازار مالی، مقداری کالا به بخش انبار سپرده‌شده و انباردار یک قبض برای کالا صادر می‌کند که این قبض پشتوانه آن است. البته این قبض در صورتی صادر می‌شود که مسئول انبار، کیفیت محصولات را تأیید کرده باشد. این قبض از طریق افراد متقاضی حضور در بازار مالی بورس کالا، در اتاق پایاپای سپرده‌شده و افراد از طریق آن می‌توانند گواهی سپرده کالایی را دریافت کرده و دادوستد محصولات خود را آغاز کنند.
در واقه گواهی سپرده کالایی، برای خرید و فروش یک محصول قبل از تحویل آن است، شما می توانید گواهی سکه را خرید کرده و قبل از تحویل هم در تابلوی معاملات آن را بفروشید.
درحال حاضر نخود، زعفران، سکه طلا، سیمان، زیره و برخی محصولات فلزی دارای گواهی سپرده کالایی می باشند.
- صندوق سرمایه‌گذاری کالایی
در این نوع بازار مالی، هزینه‌های اضافی مربوط به انبارداری و حمل‌ونقل حذف‌شده و سرمایه‌گذاران می‌توانند به‌جای خرید محصول، صندوق آن را خریداری کنند. درواقع، صندوق سرمایه‌گذاری کالایی بر روی کالای خاصی که منظور تشکیل آن بوده سرمایه‌گذاری کرده و سایر افراد متقاضی جهت سرمایه‌گذاری بر روی این کالا می‌توانند واحدهای صندوق را خریداری کنند.
درحال حاضر دو نوع صندوق کالایی مبتنی بر طلا و زعفران در بازار بورس فعال هستند.
- قرارداد سلف موازی استاندارد
در این نوع قرارداد، عرضه کننده محصول می‌تواند مبلغ کالایی را که فروخته است پیش از تحویل آن دریافت کند. این قرارداد شبیه قرارداد سلف است که در قسمت انواع قرارداد بورس توضیح خواهیم داد. البته ازنظر داشتن بازار ثانویه، شباهتی به قرارداد سلف ندارد و تنها کلیات آن شبیه این قرارداد است.
4. بازار مشتقه بورس کالا
هدف از تأسیس بازار مشتقه سازمان بورس کالا، مدیریت ریسک قیمت و بهره مندی از اهرم و هم چنین تضمین معاملات است. نحوه فعالیت این بازار این‌گونه است که یک دارایی خاص عرضه‌شده و بر روی آن، قراردادهایی تنظیم می‌شود. منظور از دارایی خاص نیز هر محصولی می‌تواند باشد.
از محصولات غذایی مانند زعفران و پسته گرفته تا انواع محصولات پتروشیمی و فلزات گران‌بها قابل معرفی به‌عنوان دارایی پایه هستند. بنابراین در این بازار، سرمایه‌گذاران بی‌شماری حضور یافته و حتی سرمایه‌گذاران خرد نیز امکان فعالیت دارند. همچنین در این بازار بورس کالا، ۲ مدل قرارداد با نام‌های قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله منعقد می‌شود که این قراردادهای معاملاتی را در ادامه توضیح داده‌ایم.درحال حاضر پسته، زعفران، سکه طلا، نقره، زیره و برخی محصولات فلزی در بازار مشتقه بورس کالا حضور دارند.