مدیریت ریسک در بورس و بازار سرمایه

ریسک چیست؟

ریسک (Risk) یکی از مفاهیم اولیه بازارهای مالی است. علاوه‌براین شناخت ماهیت ریسک در زندگی عادی نیز می‌تواند برای شما مفید باشد. ماهیت بازارهای مالی با ریسک عجین شده است. ابزارهای مختلفی که در بازارهای مالی و سرمایه گذاری مورد معامله قرار می‌گیرند بدون استثنا با مقادیری از ریسک همراه هستند؛ بنابراین باید بدانیم تعریف و مفهوم ریسک چیست؛ چند نوع دارد؛ چگونه می‌توان آن را کنترل کرد و کاهش داد. ریسک‌ها می‌توانند ازروش های  متفاوتی به وجود بیایند و سرمایه‌گذاران باید بابت این ریسک‌های اضافی خسارت بدهند.

به عنوان مثال:

اوراق قرضه خزانه داری ایالات متحده یکی از امن ترین سرمایه گذاری ها در نظر گرفته می‌شود و در مقایسه با اوراق قرضه شرکتی، نرخ بازده کمتری را ارائه می‌دهد. احتمال ورشکستگی یک شرکت بسیار بیشتر از دولت ایالات متحده است. از آنجایی که ریسک پیش فرض سرمایه گذاری در اوراق قرضه شرکتی بیشتر است، به سرمایه گذاران نرخ بازده بالاتری پیشنهاد می‌شود. ریسک انواع مختلفی دارد و در برابر انواع ریسک باید رویه‌های مختلفی را اتخاذ نمود. میزان ریسک برای افراد مختلف متفاوت است. افراد ریسک‌گریز به دنبال گزینه‌های سرمایه گذاری با ریسک کمتر بوده و در مقابل افراد ریسک‌پذیر برای کسب بازده‌های بالاتر، حاضر به پذیرش ریسک بیشتری هستند.ریسک دارایی‌های مالی تابع عوامل بسیاری است که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنم.

ریسک نرخ بهره

در یک دارایی حساس به نرخ بهره مانند وام یا سایر اوراق بهادار که در صورت تغییر نرخ بهره، ارزش آن‌ها نیز تغییر می‌کند، ریسک نرخ بهره وجود دارد.

به معنای ریسک کاهش ارزش اصل سرمایه (البته به لحاظ تغییر در نرخ بهرهٔ اوراق بهاداری که به تازگی انتشار می‌یابند) بهترین راه‌حل برای محفوظ ماندن در برابر ریسک نرخ بهره، این است که شخص سرمایه‌گذار، اوراق قرضه با تاریخ‌های سررسید متفاوت خریداری کند.

ریسک بازار

 ریسک بازار در اثر نوسانات قیمت دارایی‌ها در بازار ایجاد می‌شود. شخص های حقیقی و شخص های حقوقی دارایی‌های خود را به صورت‌های مختلف مانند پول نقد، اوراق قرضه، مسکن، طلا و سایر دارایی‌های با ارزش نگهداری می‌کنند. تمام این دارایی‌ها در معرض تغییرات قیمت قرار دارند، و این نوسانات قیمتی مداوم، عامل اصلی ایجاد ریسک بازار هستند. ریسک بازار که یکی از عوامل اصلی ایجادکننده ریسک می‌باشد، به همراه ریسک اعتباری نقش اصلی را در اکثر ورشکستگی‌ ها ایفا می‌کنند. بحران‌های پیاپی و پیوسته مالی ناشی از ریسک مالی که در دو دهه اخیر در مقاطع مختلف در سطح جهان روی داده‌اند، لزوم مدیریت یک‌پارچه و کمی ریسک مالی با تمرکز بر ریسک بازار و ریسک اعتباری را بیش از پیش مطرح ساخته‌اند.

اما ریسک نرخ ارز یکی از ریسک های زیر مجموعه ریسک بازار است که به دلیل تغییرات نرخ ارز روی می‌دهد. اهمیت این ریسک هنگامی افزایش می‌یابد که بخش قابل توجهی از پرتفوی شرکت متشکل از یک ارز یا ارزهای گوناگون بر اساس وضعیت بازار (سبد ارزی) باشد. حالت دیگری که باعث ایجاد ریسک نرخ ارز می‌شود هنگامی روی می‌دهد که بانک مبادلات ارزی قابل توجهی داشته باشد یا اینکه در مورد بانک‌ها، سپرده‌ های ارزی دریافت نموده و همچنین تسهیلات ارزی پرداخت نماید.

ریسک تورم

 ناشی از نوسان بالای قیمت‌ها است که همه اوراق بهادار در بازار را تحت تأثیر قرار می‌دهد. فرض کنید نرخ تورم ۱۰ درصد است و شما سهامی خریده‌اید که بازدهی مورد انتظار شما از آن ۴۰% است؛ حال اگر نرخ تورم به ۳۰% افزایش یابد ممکن است بازدهی ۴۰% آن سهم، دیگر برای شما به صرفه نباشد. به این مسئله ریسک تورم می‌گویند.

ریسک تجاری

این ریسک ناشی از ریسک انجام تجارت و کسب و کارها است. این ریسک با یک سری صنعت ها ارتباط دارد، به نحوی که نفع یا ضرر حاصل از آن با پیش‌بینی‌های انجام شده متفاوت باشد. علت این ریسک می‌تواند به دلیل وجود تغییرات و نیروهای خارجی، رکود اقتصادی در کشور و جهان، بحران‌های معاملاتی و مالی باشد.

ریسک مالی

 و اما ریسک  ناشی از به‌کارگیری بدهی در شرکت است. هرچقدر بدهی‌های یک شرکت بیشتر باشد، ریسک مالی آن شرکت بیشتر خواهد بود. به دلیل وجود ریسک ناتوانی در پرداخت اصل و فرع بدهی و ورشکستگی، این ریسک می‌تواند افزایش یابد.

ریسک نقدینگ

به ترکیب دو ریسک نقدینگی تأمین مالی و ریسک نقدینگی دارایی، ریسک نقدینگی گفته می‌شود.

 تأمین مالی که ریسک کمبود وجه نقد نیز نامیده می‌شود، ریسک ناشی از وجود ناکافی وجه نقد و به‌تبع آن عدم توانایی در بازپرداخت به‌موقع بدهی‌ها و عمل به تعهدات مالی است. اما ریسک نقدینگی دارایی، ناشی از عدم انجام معامله با قیمت پیش‌بینی‌شده است که بسته به نوع دارایی و وابستگی آن به شرایط بازار، میزان این ریسک تغییر می‌کند.

ریسک نرخ ارز

 ناشی از نوسانات نرخ ارز است. این ریسک در تبدیل سود ناشی از تعاملات بین‌المللی به پول رایج کشور است.

ریسک کشور

ریسک کشور و یا ریسک سیاسی به شرایط خاص سیاسی هر کشور مربوط است. سرمایه‌گذاری در کشورهایی که دارای شرایط متغیر اقتصادی و سیاسی هستند، ریسک بالایی دارد. در مقابل کشورهای با ثبات بالای اقتصادی و سیاسی ، ریسک کشور کمتری دارند.

در واقع ریسک کلی برای هر دارایی مالی شامل دو نوع ریسک سیستماتیک و غیرسیتسماتیک است.

ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک 

_ سیستماتیک

 بر کل بازار و نه فقط سهام یک شرکت یا صنعت خاص تأثیر می‌گذارد، ریسک سیستماتیک نامیده می‌شود که  سرمایه‌گذار نمی‌تواند آن را کنترل یا حذف کند. به همین خاطر آن را ریسک غیرقابل حذف نیز می‌نامند.  باید توجه داشت که این نوع ریسک هم غیرقابل‌پیش‌بینی بوده و هم اجتناب کامل از آن امکان‌پذیر نیست.

_ غیرسیستماتیک 

ریسکی است که مربوط به شرکت یا صنعت است و در هر سرمایه گذاری طبیعی است. ریسک غیر سیستماتیک را «ریسک مشخص» هم می‌گویند. ریسک غیرسیستماتیک مربوط به اخبار مختص یک سهم یا یک صنعت خاص است.

از عوامل تأثیرگذار در ریسک غیرسیستماتیک می‌توان به اتخاذ یک تصمیم اشتباه از سوی مدیریت یا اعضای هیئت مدیره که منجر به اعتصاب کارکنان شرکت می‌شود یا حتی تصمیمات اشتباه خود سرمایه‌گذاران اشاره کرد. همچنین به روز نبودن شرکت نیز باعث فروش نرفتن خدمات و محصولات آن‌ها شده و این عدم فروش و کسب سرمایه باعث ریسک غیرسیستماتیک می‌شود که این ریسک همان طور که اشاره شد قابل کنترل و جبران است.

سخن پایانی در مورد ریسک

در بسیاری از تصمیم‌گیری‌های مهم زندگی نیاز به بررسی و سبک و سنگین کردن گزینه‌های پیش‌روست. داشتن دانش مالی و شناخت ریسک یا بازده می‌تواند در ارزیابی گزینه‌های تصمیم‌گیری به شما کمک کند.